O κριτικός τέχνης Χρήστος Ν. Θεοφίλης σε διάλογο με τον Ζωγράφο- σκηνοθέτη Κυριάκο Κατζουράκη καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Σχολή Καλών Τεχνών
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ "Σώμα ευάλωτο", σώμα πάσχον . Στο λευκό τελάρο το λευκό κελί. Η πραγματικότητα Όπου ζει ….
Απαρχή της τέχνης το «ντοκουμεντάρισμα» του δράματος.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Το ντοκουμέντο σαν πρώτη ύλη με απασχολούσε από τη δεκαετία του 60. Είναι ένας τρόπος αποδραματοποίησης και απομυθοποίησης κι επομένως σου επιτρέπει να επεξεργάζεσαι θέματα που έχουν ανάγκη «απόστασης». Η περίφημη Μπρεχτική «αποστασιοποίηση», που δοκιμάστηκε στο θέατρο και σπάνια στον κινηματογράφο, είναι βασικό στοιχείο της φύσης της ζωγραφικής, που δε μιμείται την αλήθεια αλλά την μετουσιώνει. Η ζωγραφική ψάχνει το τραγικό κι όχι το δράμα.
Το σώμα είναι πάντα το κύριο θέμα μου, όχι από τη μεριά της κρυφής ματιάς-κάμερας, από τη μεριά της εσωτερικότητας άρα της προσωπικής ματιάς του /της που ποζάρει. Δηλαδή το γυμνό στον πίνακα σε βλέπει που βλέπεις και με μια έννοια ποζάρεις εσύ μπροστά στον πίνακα. Αυτό απαιτεί μια διαδικασία πολύ δύσκολη που επιπλέον δεν επικαλύπτεται με ελεύθερη πινελιά – που ενίοτε θολώνει το αποτέλεσμα με εξπρεσιονιστική γραφή – προσπαθώ η πινελιά να φαίνεται, να μην κρύβεται και να μην κρύβει… το ντοκουμέντο έτσι, μ’ αυτόν τον τρόπο ανακαλύπτεται σε όλη τη διαδικασία της κατασκευής του πίνακα ή της ταινίας… τόσο ώστε εν τέλει το ίδιο το έργο να αντικαθιστά το ντοκουμέντο… το ίδιο το έργο να είναι πιο αληθινό από την «αλήθεια».
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Πίσω από την κάμερα , μπροστά στο τελάρο… Κάθε πίνακας και μια μορφή σκηνοθεσίας , κάθε ταινία και ένας πίνακας. Όλα στην ακύρωση της ψευδαίσθησης της πραγματικότητας . Ο δημιουργός νομιμοποιείται να χρησιμοποιεί κάθε τρόπο για να εκφράσει την φυσικότητα στην τέχνη…
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Ο ζωγράφος συνήθως σκηνοθετεί, αυτό δεν το ξέρουν πολλοί σκηνοθέτες μας. Σκηνοθετεί όταν παράγει εικόνες κι όχι έννοιες των εικόνων, το φως, το κάδρο, το κόψιμο, τη διάρκεια αντιληπτικότητας, το χρώμα, τον κρυμμένο διάλογο. Κυρίως σκηνοθετεί όταν έχει συνείδηση της επιθυμίας του να εκφράσει τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει και δεν χρησιμοποιεί σύμβολα. Η φυσικότητα είναι πάντα υπό αμφισβήτηση όμως. Ο Μικρός θεός-ζωγράφος πρέπει να ταπεινωθεί μπροστά στην πραγματικότητα, να μαγευτεί για να μπορεί να μαγεύει… και βρίσκεται διαρκώς σε σύγκριση με την ωμή αλήθεια που είναι πάντα δυνατότερη. Επομένως το εργαλείο του δεν είναι η αλήθεια της ζωής αλλά η μετουσίωση της σε ένα επίπεδο διαφορετικό – όχι ανώτερο, ούτε μετάφραση της αλήθειας – σε ένα γλωσσικά διαφορετικό επίπεδο.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Φιλμικος λόγος – εικαστικός λόγος… σε ένα ποιητικό θρόισμα των μορφών, των ιδεών, του ήχου . Στην αίσθηση των συνδέσεων «ρακόρ» μεταξύ τους
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Η ζωγραφική είναι η μητέρα των ιδεών. Ο εξορκισμός του κακού από τους ανθρώπους των σπηλαίων, η επίκληση του καλού, ο θαυμασμός της φύσης, ο φόβος του άπειρου, όλα αυτά αποτυπώνονται ζωγραφικά χιλιάδες χρόνια, πριν καν γίνουν ιδέες, πριν ο άνθρωπος τα κάνει λόγια, τα έκανε «Λόγο». Αυτή είναι η δύναμη της ζωγραφικής και πάντα θα είναι. Ο φιλμικός λόγος, το θέατρο δηλαδή, είναι μια περίτεχνη συνέχεια που συμπεριλαμβάνει την ανθρώπινη εξέλιξη και τη δύναμη του ανθρώπου να αλλάζει τον κόσμο του χωρίς εξορκισμούς, χωρίς φοβίες, με απ’ ευθείας ερμηνεία και καταγραφή των γεγονότων και κυρίως με επική φόρμα. Τα έπη του Όμηρου ακόμα γεννούν έργα, κι αν το καλοσκεφτούμε το κλασσικό σινεμά είναι επικό, από τον Αϊζενστάιν και τους κλασσικούς Ιάπωνες μέχρι το Αμερικάνικο Γουέστερν. Όμως έχουμε μια Ευρωπαϊκή εκδοχή- παραλλαγή, τα τελευταία 50 χρόνια που το σινεμά είναι πιο εσωστρεφές και ψάχνει στα βαθιά νερά να βρει την ανάλογη δύναμη της ζωγραφικής έκφρασης, την αμεσότητα της καθημερινής ζωής, την πίστη στη δύναμη του ανθρώπου και όχι του «Ήρωα», το απλό «γυμνό», τη φυσικότητα. Όμως το σινεμά πριν απ’ όλα είναι καπιταλισμός και εξάρτηση από κεφάλαιο. Η Ευρώπη δείχνει να μην αντέχει τέτοια «Ακριβή Έρευνα». Και έτσι έχει γεννηθεί ένας σύγχρονος πειραματικός κινηματογράφος που ψάχνει τη φόρμα- δύναμη και ταυτόχρονα την ανεξαρτησία, την απαγκίστρωση από την επένδυση του κεφαλαίου που απαιτεί και επιβάλλει το «σινεμά παραμύθι»…
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Οι «Μικρές Εξεγέρσεις», η τρίτη μεγάλου μήκους (και δεύτερη μυθοπλασίας) Ο «δρόμος προς τη Δύση» (2003) και «Γλυκιά μνήμη» (2005). Τριλογία με άξονα την εσωτερική αναζήτηση ταυτότητας σε διαφορετικά κοινωνικά πρίσματα και συνθήκες.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Και οι τρεις ταινίες μου, μάλλον τρεις και μισή με το μικρού μήκους «καφέ γκράβα», γίνανε με αυτήν τη λογική. Μάξιμουμ ποιότητα με μίνιμουμ μέσα. Σε ένα βαθμό το κατάφερα νομίζω, ιδιαίτερα με την τρίτη ταινία «Μικρές Εξεγέρσεις» που ολοκληρώθηκε φέτος. Το θέμα της είναι η αναζήτηση ταυτότητας σε διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες, όπως λέτε. Και όπως στη ζωγραφική μου, πρωταγωνιστεί η γυναίκα, η γυναίκα που επιθυμώ, η γυναίκα που θαυμάζω, η γυναίκα που θυσιάζεται καθημερινά, που ανιδιοτελώς προσφέρει, που βιάζεται, που δεν είναι υπεράνω αλλά επιβιώνει, η γυναίκα καταφύγιο, η γυναίκα λίμπιντο και μητέρα ταυτόχρονα.
Όταν έχεις καθαρό μέσα σου αυτό που θέλεις να κάνεις θα το κάνεις.
Ο κόσμος όμως του Ελληνικού κινηματογράφου είναι γεμάτος από μια «Θολούρα» που εμποδίζει συνεργασίες και πειραματισμούς. Είναι πολύ μικρός ο τόπος μας και χωρίς δομές με αποτέλεσμα ο ένας να πατάει τον άλλο και να πέφτουν κορμάκια για να γίνει μια αξιοπρεπής ταινία. Δεν είναι συνθήκες δημιουργίας αυτές. Θυσιάζεται πρώτα απ’ όλα η ευαισθησία και η πρωτογενής έκφραση.
Πως μπορεί να γίνει καλός κινηματογράφος όταν δεν υπάρχει διαφάνεια και αντικειμενοποίηση και όταν πάσχει η λειτουργία των βασικών μέσων, εκπαίδευσης, παραγωγής, διανομής, κριτικής.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Η ευελιξία του ψηφιακού κινηματογράφου, που έχει μεγαλύτερη ευαισθησία όπως στα νυχτερινά πλάνα και ταυτόχρονα η ιδεολογία του να μην είσαι δέσμιος του μεγάλου οικονομικού κεφαλαίου. Κλονίζεται η βιομηχανία κατασκευής του κινηματογράφου;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Όπως είπα πριν, ο ψηφιακός κινηματογράφος είναι το μόνο μέλλον εδώ στον τόπο μας και καλύτερα να είμαστε έτοιμοι από τώρα, κάνοντας μικρές ομάδες παραγωγής ανεξάρτητου κινηματογράφου, με ταυτόχρονη πίεση στο κράτος για υποστήριξη στη διανομή. Γίνεται, ακόμα και στα δίσεκτα χρόνια της ύφεσης που αρχίσαμε μόλις να βιώνουμε.
Αναγκαστικά αυτή θα είναι αύριο η «Βιομηχανία του Ελληνικού Κινηματογράφου»
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Η κινηματογραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα εγκιβωτισμένη σε σχολές θεωρίας;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Δεν υπάρχει κινηματογραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα. Οι όποιες σχολές και θεωρίες υπάρχουν, προκύψανε εμπειρικά και είναι σχεδόν προσωποπαγείς. Είναι γελοίο μια τέχνη που απαιτεί ομαδικότητα να δημιουργεί προσωπική παράδοση και όχι σχολές έκφρασης. Ας πούμε, στον Ελληνικό κινηματογράφο δεν έγινε αυτό που έγινε στο Ελληνικό θέατρο με τον Κουν. Ο Κουν έγινε «Θέατρο Τέχνης» και έχει επηρεάσει
τη θεατρική έκφραση παντού, γέννησε παιδιά μαθητές, εγγόνια μαθητές, νέες αντιλήψεις, ελευθερία σκέψης, ανθρωπισμό, κοινωνικότητα. Στο σινεμά, ακόμα και ένα «I love Καρδίτσα» να κάνει επιτυχία, όλοι πανηγυρίζουν που γέμισαν οι αίθουσες, σαν το μόνο ζήτημα να είναι η οικονομική ανταπόδοση, τόσο πίσω είμαστε.
Το να κάνει σχολή το «I love Καδίτσα» είναι πιο πιθανό, όπως τα χρόνια της Ελληνικής βιντεοκασέτας που πρέπει να γυρίστηκαν χιλιάδες βιντεοκασέτες και να θησαύρισαν όλες οι κωμικές φιγούρες της εποχής του 70. Η μόνη αντίσταση σ’ αυτήν την εκδοχή είναι η πραγματική κινηματογραφική εκπαίδευση, όπως έχουμε στη ζωγραφική δυο σοβαρές σχολές καλών τεχνών, έτσι να γίνει και με τις κινηματογραφικές σχολές, μια στην Αθήνα και αυτή στη Θεσσαλονίκη που ήδη λειτουργεί (Η πρώτη πανεπιστημιακή σχολή, που όμως ψυχορραγεί οικονομικά).
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Το life style σε αίθουσες τέχνης, μουσεία, πινακοθήκες, συλλογές, όλα υπό μορφή ρόλου εκπαιδευτικού ιδρύματος. Εσωστρέφεια- παθογένεια- αμηχανία .Ότι μας επιβάλλουν….
Η ήττα της ελληνικής κοινωνίας είναι που άφησε αυτή την αθλιότητα του star system να κυριαρχεί.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Η διαφορά όλων αυτών των ιδρυμάτων στο εξωτερικό είναι ότι εκεί αυτά ανήκουν στα «κοινωνικά αυτονόητα» και δεν είναι μόδα ή στυλ ή εσωστρέφεια. Στην Ευρώπη, στην Αμερική, είναι μέρος της καθημερινότητας και κανείς δε σπαταλά το χρόνο του διεκδικώντας τα αυτονόητα. Και το star system έξω είναι διαφορετικό, έχει ποιότητα αναμφισβήτητη και είναι παράλληλο με underground κινήματα, εδώ το star system απλά είναι άλλη λέξη για τι λέξη «τηλεόραση». Ότι βγαίνει από το «κουτί» γίνεται κοινωνικά αποδεκτό, δεδομένο, επιβάλλεται και μετατρέπεται την επόμενη στιγμή σε star system. Δεν υπάρχει φρένο γι’ αυτήν τη φρενίτιδα. Και πάλι η μόνη θεραπεία είναι η σοβαρή εκπαίδευση, η τεράστια οικονομική επένδυση που απαιτείται επειγόντως στην παιδεία είναι ο μονόδρομος που πρέπει να διεκδικήσουμε, αν θέλουμε τα παιδιά μας να δούνε κάποιο καλύτερο μέλλον.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Υπάρχει ανάγκη ανατρεπτικού-αιρετικού λόγου στον ρόλο και τη λειτουργία της τέχνης, ανάγκη να αρθρωθεί λόγος ρεαλιστικός που θα λειτουργήσει στην σχάση.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Υπάρχει ανάγκη αυτογνωσίας. Ο αιρετικός λόγος είναι συγκρουσιακός πάντα, για να συγκρουστείς όμως πρέπει να γνωρίζεις τον εαυτό σου. Και για να γίνει η φόρμα σου «λόγος», πρέπει να ανοιχτείς προς τα έξω αναζητώντας τον «άλλο», διαφορετικά γίνεσαι φορμαλιστής. Δε λέω ότι είναι κακός ο φορμαλισμός, εννοώ αρνητικό τον αφύσικο ανεπιθύμητο φορμαλισμό που τυχαία καλύπτει το κενό στη φόρμα.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ 1971-1973 ομάδα "Πέντε Έλληνες Nέοι Pεαλιστές" με τους Bαλαβανίδη, Διγκα, Mπότσογλου, Ψυχοπαίδη. Εργα στην ανατρεπτική κοινωνική κριτική. Είναι εποχή ορθολογισμού – ανάλυσης – στοχασμού, κυριαρχεί το κριτικό πνεύμα, η θεωρητική γνώση αντικαθίσταται από την οπτική εμπειρία. Νομίζω ότι ήταν μια «ασυνάρτητη» ομάδα με διαφορετικότητες στο έργο και στη στάση ζωής . Συνδεόσασταν μόνο με την ειλικρίνεια του ζωγράφου και των σκοπών του , την συγκίνηση της εικόνας που μέσω των πλαστικών λύσεων αφαιρεί κάθε περιγραφική εικονογράφηση.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Μετά από τόσα χρόνια δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς την επιτυχία της ομάδας «5 νέοι Έλληνες Ρεαλιστές». Ειδικά σήμερα την νέα εποχή του ΔΝΤ που αρχίσαμε να ξαναζούμε ανάλογα δίσεκτα χρόνια, νοιώθουμε να γυρίζει ο χρόνος πίσω και να φανερώνει την ανεπάρκεια και την ευθύνη της πολιτικής εξουσίας που μας οδήγησε στην κατάσταση που περιγράφεται ως «αδιέξοδο», και που θυμίζει τον «γύψο» της χούντας. (Ποτέ δεν ήταν αδιέξοδο, ούτε τότε ούτε τώρα. Απλά τα κέρδη μεγαλώσανε και οι ιδιοκτήτες τους τσακώνονται στη μοιρασιά. Κι ο κόσμος το καταλαβαίνει και σύντομα θα δούμε στη «νέα επταετία», την αντίδραση του κόσμου και την τιμωρία των πολιτικών ενόχων). Και φυσικά θα ανακαλύψουμε την ανάγκη της οικονομίας στα εκφραστικά μας μέσα, τον κριτικό λόγο, τον στοχασμό, τις συνεργασίες, την ομαδική δουλειά και πολλά άλλα που τόσο καιρό τα θεωρούσαμε ντεμοντέ. Αυτή τη φορά θα είμαστε πιο ώριμοι και εμπλουτισμένοι από το παρελθόν που μας δίδαξε την ζημιά της υπεροψίας μας. Η νέα γενιά, οι σημερινοί τριαντάρηδες πρέπει να συνεργαστούνε μαζί μας, η ουσιαστική ανταλλαγή μας θα γεννήσει μεγάλη δύναμη απαραίτητη να αντιμετωπίσουμε τη λαίλαπα που ήρθε με πρόθεση να μείνει.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
τα βασικά σημεία της καλλιτεχνικής δραστηριότητας του Κυριάκου Κατζουράκη και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
1963 – 68 Η μετ’ επαίνων περαίωση των σπουδών του
1969 Το βραβείο ζωγραφικής Παρθένη
1972 - 1986 Η μόνιμη εγκατάστασή του στο Λονδίνο -
οργάνωση από τον Eduardo Paolozzi της μεγάλης έκθεσης ζωγραφικής του στην Serpentine Gallery (1979)
ατομική έκθεση στην Alzaia Gallery Rome (1984)
οι συμμετοχές του σε ομαδικές εκθέσεις στο Λονδίνο
(Bedford House Gallery – Picadilly Gallery)
1982 H μεγάλη αναδρομική έκθεσή του που εγκαινιάστηκε στο Middland Group Nottingham England και στο Λονδίνο E.Totah Gallery και στην Αθήνα στην Γκαλερί ΩΡΑ.
1979 Η εκπροσώπηση της Ελλάδας στην Biennale Sao Paulo – Βραζιλία
1980 H εκπροσώπηση της Ελλάδας στην XIV Biennale se Paris – Γαλλία
1964 – 2005 Οι 34 ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής του
1969 1972 Η συμμετοχή του στην ίδρυση της Ομάδας 5 Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές με τους Βαλαβανίδη – Ψυχοπαίδη – Μπότσογλου – Δίγκα και η σημαντική αντιδικτατορική έκθεση της Ομάδας αυτής το 1969 μεσούσης της Δικτατορίας.
1991 Ιδρυτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Καλλιτεχνών «EUROPA 24»
1989 - 2005 Η Σκηνογραφική δουλειά του στο Θέατρο ( 16 έργα και 4 πρεμιέρες στην Επίδαυρο με το Θέατρο Τέχνης)
1995 Η ίδρυση της καλλιτεχνικής Ομάδας «Ομάδα Τέχνης»
Με την Δημιουργία μεγάλων σύνθετων έργων που πραγματεύονται την συνεργασία των Τεχνών ( ΤΕΜΠΛΟ – ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ – ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ – ΟΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΣΗ – ΚΟΥΤΙ ΤΕΧΝΗΣ) 5 Έργα που ταξίδεψαν σε όλη την Ελλάδα την Κύπρο και στα Βαλκάνια.
1997 -2003 Τα έξη χρόνια που ήταν διευθυντής του Εικαστικού Εργαστηρίου του Αιγάλεω
2003 Η ταινία του « Ο δρόμος προς τη Δύση» που κέρδισε το 1ο Κρατικό βραβείο καλύτερου Ντοκυμαντέρ και το διεθνές βραβείο κριτικών FIPRESCI.
Ταινία που ταξίδεψε στα μεγαλύτερα Φεστιβάλ ( LOCARNO – YAMAGATA – MONTREAL – TRIBECA N.Y – IΝSTANBUL)
2005 Η ταινία του « Γλυκιά Μνήμη» - 2 κρατικά βραβεία Σκηνογραφίας και Β’ Γυναικείου ρόλου και το βραβείο 1ου Γυναικείου ρόλου στο 14ο Διεθνές Φεστιβάλ Φεστιβάλ Μεσογειακού Κινηματογράφου, Τετουάν, Μαρόκο 2006
2009 Η Τρίτη ταινία του «Μικρές Εξεγέρσεις» αντιπροσώπευσε την Ελλάδα
στο 50ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2009 και
στο CINEMA DU MONDE MONTREAL 2009
Από το 2005 είναι καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Καλών Τεχνών διευθύνει το Γ’ Εργαστήριο ζωγραφικής
διδάσκει ζωγραφική και τη σχέση ζωγραφικής και κινηματογράφου.
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
